Wat betekent Oekraïne? Deze vraag is vanuit verschillende invalshoeken te benaderen. Anna Reid en Serhii Plokhy vertalen het als ‘borderland’, grensland. Recent breidde Yaroslav Hrytsak het uit naar ‘homeland’ (‘thuisland’), maar hoe sterk zijn zijn (vooral taalkundige) argumenten?
Een andere invalshoek is politiek. Toen ik in 2004 als OVSE-waarnemer de oranje revolutie meemaakte, zag ik hoezeer Oekraïne van Rusland afweek in zijn verlangen naar een liberaal-democratische orde, als onderscheiden van de Russische auto-/militocratie. Dit verschil werd bevestigd na de Russische inval van 24 februari 2022. Tienduizenden mensen (zowel militairen als Oekraïense burgers) zijn gedood of gewond, terwijl miljoenen anderen Oekraïne zijn ontvlucht om aan het oorlogsgeweld te ontkomen. Maar het lukte Poetin niet Kyiv in te nemen en een marionettenregime in te stellen.
Waar de Oekraïners vooral georiënteerd zijn op de toekomst, richten Russen zich op het verleden. De Russen erkennen alleen traditionele waarden (en verwerpen bijvoorbeeld homorechten). Ze zien de huidige oorlog als een voortzetting van de Tweede Wereldoorlog (in hun ogen nog steeds de Grote Vaderlandse Oorlog) met de Oekraïners in de rol van banderovtsy, die aan de kant van de nazi’s staan.
Poetin rechtvaardigt de oorlog met een artikel dat hij in juli 2021 op de website van het Kremlin publiceerde. Zijn doel is het aaneensmeden van de traditionele ‘Russische wereld’ waar Oekraïne volgens hem deel van uitmaakt. Inderdaad werd Oekraïne na 1654, het verdrag van Perejaslav, langzamerhand bij het toekomstige Russische rijk gevoegd. Maar de Russen bleven de verschillen zien. Ze noemden het gebied ‘Klein-Rusland’ en spraken van de inwoners als Chochly (‘Kuiven’, naar hun haardracht) en stelden vast dat hun spraak van de Russische afweek, ook al beschouwden ze het Oekraïens als een Russisch dialect, niet een taal.