Er lijken veel meer soorten Nederlanders tijdens WO2 in Oekraïne aanwezig te zijn geweest dan tot op heden bekend. Er zijn weliswaar studies gedaan naar Nederlanders in de Waffen-SS, Nederlandse SS-Kriegsberichter, Einsatzgruppe tolk Pieter Menten, Nederlandse krijgsgevangenen in het West-Oekraïense Stanyslaviv, en de zg. Werkdienst Holland in Rivne. Er zijn echter nog meer categorieën, bijvoorbeeld chauffeurs (binnen het zg. NSKK) en werkers van het Rode Kruis. Vermoedelijk bevindt zich hierover aanvullende informatie in het Centraal Archief voor Bijzondere Rechtspleging.
Ik wil een geval uiteenzetten dat zich in Kyiv afspeelt en dat valt binnen het kader van de geschiedenis van de zogenaamde Oostinzet. Lou de Jong concludeerde dat ondernemers daar geen zin in hadden: “nagenoeg het gehele bedrijfsleven wees de Oostinzet af. Slechts enkele ondernemers, bijna allen NSB'ers, waren bereid, het in het oosten te proberen (…).” Het geval dat ik presenteer betreft een bedrijf dat wel de sprong waagde. Mijn voornaamste bron is een interview dat ik 2001 afnam met een betrokken Nederlander. Zijn verhaal kan op een aantal punten overtuigend worden bevestigd met andere bronnen.
In December 1942 arriveerde de negentienjarige Jan W. Kuiper (1923-2006) in Kyiv als employée van Carl Schlieper GmbH. Hij was gestuurd vanuit de Nederlandse tak van dit Duitse bedrijf. Het leek hem een mooi avontuur. Er zat ook druk achter: er was gezegd, “Kuiper je moet naar Kiev.” Het lijkt erop dat de vestiging in Kiev zich in het voormalige grote warenhuis aan de Chresjtsjatyk bevond. Er zijn geen foto’s van bekend. Er was ook een vestiging in Bila Tserkva, waarvan wel foto’s overgeleverd zijn, en die kennelijk onder leiding van een Nederlander stond.
Kuiper lijkt een tamelijk prettige tijd te hebben gehad. Naar zijn zeggen was hij populair want hielp met zwarte handel en een oogje dichtknijpen. De Oekraïeners waarmee hij contact had waren “fijne mensen” en hijzelf (“Janoesjka”) kon bij hen geen kwaad doen. Er zou zelfs zijn gezegd, blijf bij ons.
Hij zag een razzia in Kyiv vanuit de verte, en hij was getuige van de openbare ophanging van een man die blokjes mensenvlees had verkocht; het touw brak en een Duitsers knalde hem af. Dit kan worden bevestigd in andere bronnen. In het interview zei Kuiper niet van Babi Jar te hebben gehoord, wel over een concentratiekamp. Tien jaar na zijn tijd in Kyiv vocht hij in Korea. Toen hij vele jaren later het boek van Koeznetsov las, schrok hij kennelijk enorm.